Olej przekładniowy – dobór oleju do manualnej i automatycznej skrzyni biegów

Choć o oleju silnikowym mówi się bardzo wiele, równie ważny dla prawidłowego funkcjonowania samochodu jest olej przekładniowy. Podpowiadamy, jaki wybrać olej do manualnej i automatycznej skrzyni biegów.

Istnieje wiele różnych płynów, które są wykorzystywane w samochodzie – od oleju silnikowego przez płyn chłodniczy do czynnika klimatyzacji. Zawsze jednak ważne jest, aby każdy z nich wymieniać na czas, co pozwoli utrzymać samochód w najlepszej kondycji.

Do istotnych płynów w aucie należy również olej przekładniowy. Podczas gdy dobór oleju do silnika samochodowego nie jest niczym skomplikowanym, w przypadku płynu przekładniowego sytuacja okazuje się zgoła inna. Podpowiadamy, jaki wybrać olej do skrzyni manualnej, a jaki do automatycznej.

Parametry i normy oleju do skrzyni biegów

Aby dobrać najlepszy środek smarny do przekładni, należy zwrócić uwagę na następujące kryteria:

• lepkość: często określana jako najważniejsza właściwość oleju przekładniowego
• dodatki: pakiet dodatków zastosowany w środku smarnym określa ogólną kategorię środka smarnego i wpływa na różne kluczowe właściwości użytkowe podczas eksploatacji
• typ oleju bazowego: typ zastosowanego oleju bazowego powinien być określony przez warunki pracy, rodzaj przekładni i inne czynniki

Klasy lepkości SAE

Odpowiednia lepkość oleju przekładniowego w znacznym stopniu przyczynia się do utrzymania wymaganej grubości filmu smarnego pomiędzy elementami przekładni.

W przypadku płynów do układów napędowych lepkość jest klasyfikowana na całym świecie według amerykańskiej normy SAE J306 (Society of Automotive Engineers). Istnieją klasy lepkości od SAE 65 do SAE 250. Klasyfikacja oparta jest na lepkości kinematycznej (mierzonej w mm²/s) w temperaturze 100°C. Im wyższy numer, tym gęstszy olej.

Podobnie jak w przypadku olejów silnikowych, istnieją również klasy lepkości dla zastosowań niskotemperaturowych, oznaczone literą „W” („winter” – zima) od 70W do 85W (zdolne do płynięcia w temperaturach odpowiednio do -55°C lub -12°C).

„W” lub klasy zimowe klasyfikują oleje według ich płynności w niskich temperaturach. Klasyfikacja oparta jest na temperaturze, w której lepkość dynamiczna mierzona wiskozymetrem Brookfielda nie przekracza 150 000 mPa*s. W związku z tym wartość Brookfielda oleju do przekładni samochodowych SAE 80W w temperaturze -26°C nie może przekraczać 150 000 milipaskali na sekundę.

W przypadku olejów wielosezonowych, takich jak 80W-90, „80W” opisuje właściwości niskotemperaturowe, a „90” to grubość filmu olejowego. Wartości graniczne obu klas muszą być spełnione. Oleje przekładniowe o SAE 80W-90 i 85W-90, które są nadal rozpowszechnione, powstają głównie z mineralnych olejów bazowych.

W przypadku olejów o grubszym filmie, takich jak 80W-140, aby spełnić wymagania dotyczące płynięcia na zimno w temperaturze do -26°C, konieczne jest zastosowanie dodatkowego polepszacza wskaźnika lepkości. Dla jeszcze niższych temperatur (75W lub 70W) przy poziomie lepkości SAE 90 lub wyższym, wymagane są syntetyczne oleje bazowe, zgodne z normą API III, IV lub V, które gwarantują płynność olejów do przekładni samochodowych nawet w temperaturach -55°C i niższych.

Wybór lepkości zależy od wymagań dotyczących optymalnej grubości filmu smarnego dla danej skrzyni biegów. Jeśli olej jest zbyt gęsty, przekładnie muszą pracować wbrew lepkości. Powoduje to większe straty, które zmniejszają sprawność, oraz wyższe temperatury, powodujące szybsze starzenie się oleju.

Jeśli jednak lepkość jest zbyt niska, nie można osiągnąć grubości filmu smarnego wymaganej do „rozdzielenia” elementów trących o siebie. Skutkiem tego jest większe ryzyko uszkodzenia z powodu szybszego zużycia w warunkach tarcia mieszanego.

To, jaka lepkość jest najodpowiedniejsza dla danej przekładni, określa producent pojazdu. Należy przestrzegać wskazówek zawartych w instrukcji obsługi, w numerze VIN lub polegać na radach doświadczonych mechaników (TUTAJ przeczytasz o wymianie oleju silnikowego).

Klasy jakości API

American Petroleum Institute (API) określa nie tylko międzynarodowe specyfikacje dla olejów silnikowych. Klasyfikuje on również oleje do przekładni samochodowych w sześciu klasach GL (Gear Lubricant – olej do skrzyni biegów). Definiują one odpowiednie wymagania podstawowe w zależności od obszaru zastosowania oraz dominującego reżimu obciążenia.

Teoretycznie, im wyższy więc numer GL, tym lepszy olej.

Oleje GL-3/4 ze swoimi dodatkami nie wytrzymają wysokich obciążeń i nie są w stanie zapobiec przyspieszonemu zużyciu. Jeśli wlejesz olej GL-5 do manualnej skrzyni biegów, która jest zaprojektowana dla GL-3 lub GL-4, zwykle mniejsze tarcie doprowadzi do poślizgu synchronizatorów. W najgorszym przypadku dojdzie do awarii całej przekładni.

Nie zaleca się mieszania ze sobą olejów przekładniowych o różnych klasach API. Nie należy również ignorować informacji producenta. Jeśli samochód wymaga oleju API GL-5, nie wolno dodawać oleju GL-3 lub GL-4.

Zgodnie z wymogami producenta

Klasyfikacja według SAE i API jest tylko uproszczoną podstawą. Rzeczywista wydajność olejów przekładniowych zostaje określana poprzez spełnienie dodatkowych specyfikacji, definiowanych bezpośrednio przez producentów przekładni lub pojazdów (OEM = Original Equipment Manufacturers).

To właśnie oni określają wymagania dla konkretnych typów skrzyń biegów lub pojazdów danej marki. Przy zakupie olejów przekładniowych należy więc zwrócić uwagę na wymagane specyfikacje lub atesty oraz postępować zgodnie ze wskazówkami zawartymi w instrukcji obsługi.

Olej syntetyczny czy olej mineralny

Na tak postawione pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Podobnie jak w przypadku spalinowych jednostek napędowych, przyjmuje się, że większość współczesnych przekładni powinno pracować na oleju syntetycznym. Co ciekawe, do wielu z nich producenci przewidują jednak oleje mineralne.

W przeciwieństwie do silników samochodowych, gdzie zaleca się używanie olejów mineralnych przy leciwych i już częściowo wyeksploatowanych jednostkach, w odniesieniu do skrzyń biegów nie występuje to zasada. Tutaj po prostu „lejemy” to, co zaleca producent. I kropka.

Tym bardziej że olej mineralny wcale nie jest gorszy od syntetycznego.

Dobór oleju do skrzyni biegów

Dobór oleju do skrzyni biegów należy oprzeć przede wszystkim o wytyczne producenta samochodu. Normę oleju w większości pojazdów można znaleźć w książce serwisowej lub w instrukcji obsługi. Jeśli takiej nie posiadacie, warto skorzystać z autoryzowanego serwisu, który jest w stanie podać informację na temat odpowiedniego oleju przekładniowego po numerze VIN.

Gdy jednak nie jesteście w stanie znaleźć normy producenta lub konkretna marka nie ma swoich norm dla olejów przekładniowych, wtedy warto skorzystać z klas lepkości SAE i jakości API, które często są podawane w książce serwisowej pojazdu. Należy jednak pamiętać, że oleje różnych producentów, nawet z taką samą klasą lepkości i jakości, mogą mocno różnić się między sobą.

Dlatego też w praktyce najlepiej skorzystać w wyszukiwarki internetowej danego producenta lub z katalogu. Jeśli nie uda ci się znaleźć twojego samochodu u konkretnego wytwórcy, poszukaj u innego. Aż do skutku.

To bardzo istotne, ponieważ zalanie niewłaściwego oleju przekładniowego może nie tylko pogorszyć sposób pracy skrzyni, ale i doprowadzić do jej przedwczesnego zużycia.

Jaki olej do manualnej skrzyni biegów?

Większość manualnych skrzyń biegów i prawie wszystkie mechanizmy różnicowe wymagają gęstszego oleju o wysokiej lepkości, zwanego powszechnie „olejem przekładniowym” lub „hipoidalnym olejem przekładniowym” – od rodzaju kół zębatych powszechnie stosowanych w tych częściach samochodu.

W niektórych ręcznych skrzyniach biegów stosuje się jednak płyn do przekładni automatycznych (ATF), dlatego dla pewności należy sprawdzić instrukcję obsługi lub książkę serwisową pojazdu.

W przeciwieństwie do oleju silnikowego, olej przekładniowy nie musi zmagać się z gazami spalinowymi, a ponieważ większość manualnych skrzyń biegów i wszystkie mechanizmy różnicowe to systemy uszczelnione, szanse na zanieczyszczenie są niewielkie. Z tego względu producenci mogą stosować w płynach przekładniowych solidne dodatki przeciwzużyciowe, które nie byłyby odpowiednie dla olejów silnikowych.

Oleje przekładniowe muszą sobie radzić z nieustannym i ekstremalnym ciśnieniem oraz z siłami ścinającymi, wynikającymi ze sposobu, w jaki hipoidalne koła zębate ślizgają się po sobie. Dlatego wszystkie wysokiej jakości oleje przekładniowe zawierają dodatki smarne (EP), które chronią przekładnie przed zużyciem.

Jaki olej do automatycznej skrzyni biegów?

Podczas wyboru oleju do skrzyni automatycznej (ATF) należy wziąć pod uwagę nie tylko rodzaj samochodu, ale i typ przekładni. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje automatów:

• hydrokinetyczne skrzynie automatyczne: to najpopularniejszy typ takich przekładni, w którym wykorzystuje się oleje typu ATF, wyróżniające się możliwością pracy w bardzo zróżnicowanych temperaturach oraz dużą odpornością na ścieranie
• dwusprzęgłowe przekładnie automatyczne: mają bardziej skomplikowaną budowę i choćby z tego względu wymagają oleju, który zachowuje swoje właściwości w niskich temperaturach oraz wyróżnia się odpowiednim stopniem „płynności”, dzięki czemu dotrze do najodleglejszych zakamarków skrzyni

Oryginalny olej czy jego zamiennik? Jak znaleźć zamiennik?

Dobranie płynu przekładniowego jest bardziej skomplikowanym zadaniem niż wybór oleju silnikowego. O ile najbezpieczniejsze rozwiązanie to wlanie oleju, zgodnego z normą producenta, nic nie stoi na przeszkodzie, aby skorzystać z zamiennika. Co więcej, za taki płyn zapłacisz mniej (TUTAJ poznasz fakty i mity na temat automatów).

Przy jego doborze można posłużyć się katalogiem olejów i sprawdzić, który produkt odpowiada normie dla danej skrzyni. Pomocne mogą być również wyszukiwarki płynu przekładniowego, jakie znajdują się na stronach internetowych renomowanych producentów środków smarnych. Zazwyczaj wystarczy podać markę, model i rodzaj napędu, aby bez problemu dobrać właściwy rodzaj oleju.

Co ile wymieniać olej w skrzyni biegów?

Jeśli jeździsz samochodem z manualną skrzynią biegów, większość producentów zaleca wymianę płynu przekładniowego co 50 000-100 000 km. Jeśli masz automatyczną, możesz zazwyczaj zwiększyć ten zakres do 100 000-160 000 km.

Nie ma nic złego w wymianie oleju wcześniej. Kierowcy z manualnymi skrzyniami biegów, którzy mocno eksploatują swoje pojazdy, mogą chcieć wymieniać płyn co 25 000-30 000 km. Podobnie, wymiana oleju do automatycznej skrzyni biegów co 50 000 km w pewnych okolicznościach może być konieczna.

Oczywiście, konsultacja z wyszkolonym technikiem lub rzut oka do instrukcji obsługi to najlepszy sposób na znalezienie dokładnego odstępu czasu dla twojego pojazdu.