Pojazdy uprzywilejowane – co to, jakie mają prawa i obowiązki?

Pojazdy uprzywilejowane to nie tylko ambulanse i wozy strażackie. Do tej grupy należą też środki transportu służb odpowiedzialnych za zachowanie bezpieczeństwa. Wyjaśniamy, kiedy mogą one zostać uznane za uprzywilejowane i jakie w związku z tym mają przywileje na drodze.

Czym jest pojazd uprzywilejowany?

Definicję pojazdu uprzywilejowanego znajdziemy w ustawie Prawo o ruchu drogowym. Zgodnie z przepisami jest to pojazd wysyłający sygnały świetlne w postaci niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie. Ponadto musi on mieć włączone światła mijania lub drogowe.

Pod pojęciem pojazdu uprzywilejowanego rozumie się też pojazdy jadące w kolumnie, na której początku i na końcu znajdują się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowo sygnały świetlne w postaci czerwonego światła błyskowego. Liczba pojazdów jadących w zorganizowanej kolumnie nie może przekraczać:

• 10 – w przypadku samochodów osobowych, motorowerów lub motocykli
• 15 – rowerów, wózków rowerowych lub hulajnóg elektrycznych
• 5 – w przypadku pozostałych pojazdów

Oznacza to, że nie zawsze jadąca karetka lub pojazd straży pożarnej uznaje się za pojazd uprzywilejowany. Przykładowo, jeśli radiowóz porusza się po drodze bez sygnału dźwiękowego, a tylko wysyła sygnały świetlne, powinien być traktowany tak samo, jak każdy inny pojazd uczestniczący w ruchu drogowym.

Co więcej, pojazdy wyposażone w żółte sygnały błyskowe, np. pomoc drogowa, śmieciarka lub pogotowie techniczne, nie są pojazdami uprzywilejowanymi.

Jakie prawa mają pojazdy uprzywilejowane?

Pojazdy uprzywilejowane, jak wskazuje nazwa, mają większe prawa niż inne. Najważniejszym przywilejem jest możliwość niestosowania się do przepisów o ruchu drogowym, zatrzymaniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych.

Jednak ignorowanie zasad jest możliwe tylko w sytuacji, gdy pojazd uprzywilejowany:

• uczestniczy w:
  • akcji związanej z ratowaniem życia, zdrowia ludzkiego lub mienia albo koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa, lub porządku publicznego
  • przejeździe kolumny pojazdów uprzywilejowanych
  • wykonywaniu zadań związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, którym na mocy odrębnych przepisów przysługuje ochrona
• wysyła jednocześnie sygnały świetlny i dźwiękowy (po zatrzymaniu pojazdu nie wymaga się używania sygnału dźwiękowego)
• ma włączone światła drogowe lub mijania

Obowiązki kierowców wobec pojazdów uprzywilejowanych

Każdy uczestnik ruchu drogowego, czyli kierowca samochodu lub autobusu, motorniczy, motocyklista, rowerzysta i pieszy ma obowiązek ułatwienia przejazdu pojazdowi uprzywilejowanemu. Zwykle oznacza to natychmiastowe usunięcie się z jego toru jazdy, a w razie potrzeby zatrzymanie się.

Kierowcy, jak tylko zauważą sygnały dźwiękowe i świetlne, powinni zjechać pojazdem do krawędzi jezdni, a jeśli droga jest wąska, dozwolone jest wjechanie na pas zieleni lub zjechanie na pobocze i zatrzymanie się. W takiej sytuacji mają prawo wykorzystać wszelkie możliwe miejsca do zatrzymania się np. przystanki autobusowe, zatoki postojowej lub pasy drogi dla rowerów. Kierowcy mogą też wyjątkowo zatrzymać się na przejściu dla pieszych.

W niektórych sytuacjach ustąpienie pierwszeństwa przejazdu pojazdowi uprzywilejowanemu polega na przyspieszeniu tak, aby ten nie musiał gwałtownie hamować, co może być niebezpieczne. Za nieułatwienie przejazdu pojazdowi uprzywilejowanemu kierowca może otrzymać mandat w wysokości 2500 zł i 5 pkt karnych.

Kierowcy muszą pamiętać, że niedopuszczalne jest wjeżdżanie na skrzyżowanie, kiedy nie ma na nim miejsca do kontynuowania jazdy. Takie zachowanie jest zabronione przy normalnej jeździe, a w sytuacji, kiedy jedzie kartka albo wóz strażacki, dodatkowo może nie tylko utrudnić jej przejazd, ale też wywołać zamieszanie na drodze.

Co więcej, nie wolno wyprzedzać pojazdu uprzywilejowanego. Zasada ta obowiązuje w terenie zabudowanym oraz na drogach jednopasmowych. Niezastosowanie się do tego przepisu grozi mandatem w wysokości 1000 zł (2000 zł w przypadku recydywy) i 10 pkt karnymi.

Wyprzedzanie jest możliwe jedynie poza terenem zabudowanym, na autostradach oraz drogach szybkiego ruchu, które mają więcej niż jeden pas ruchu w jedną stronę. Kierowca powinien wcześniej upewnić się, że manewr jest bezpieczny i nie zakłóca jazdy pojazdu uprzywilejowanego.

Korytarz życia

W grudniu 2019 r. powstały przepisy o obowiązku utworzenia przez kierowców tzw. korytarza życia. W tym artykule opisaliśmy szczegółowo, jak należy go utworzyć.

Na jezdni z dwoma pasami ruchu w tym samym kierunku kierujący pojazdem poruszający się lewym pasem ruchu musi zjechać jak najbliżej lewej krawędzi pasa ruchu, a kierujący pojazdem jadącym prawym pasem – zjechać jak najbliżej prawej krawędzi pasa ruchu.

Na jezdni z więcej niż dwoma pasami ruchu w tym samym kierunku kierujący pojazdem poruszający się skrajnym lewym pasem ruchu ma obowiązek zjechać jak najbliżej lewej krawędzi pasa ruchu, a kierujący pojazdami jadącymi pozostałymi pasami ruchu w takiej sytuacji zjeżdżają jak najbliżej prawej krawędzi.

Gdy na autostradzie lub drodze ekspresowej jest pas awaryjny, kierowcy poruszający się skrajnym prawym pasem powinni zjechać w stronę jego krawędzi. Wtedy korytarz życia tworzy się między lewym pasem a pozostałymi pasami ruchu.

Kierowcy pojazdów innych niż uprzywilejowane nie mogą korzystać z utworzonego korytarza życia. Za jego nieutworzenie na czas lub ewentualnie korzystanie z niego grozi mandat wynoszący od 500 zł do 2500 zł i 8 pkt karnych. Kierowcy mogą kontynuować jazdę po uprzednio zajmowanym pasie ruchu po tym, jak pojazd uprzywilejowany przejedzie.

Przeczytaj również: Pojazdy uprzywilejowane – jak je rozpoznać i co zrobić, gdy je widzisz?

Przepisy prawne dotyczące pojazdów uprzywilejowanych

Wszystkie kwestie związane z pojazdami uprzywilejowanymi reguluje Prawo o ruchu drogowym i oddzielne przepisy dotyczące danych służb.

Daje ono możliwość pojazdom służb ratowniczych i bezpieczeństwa niestosowania się do przepisów drogowych. Zatem kierowca takiego pojazdu może np. jechać z dowolną bezpieczną prędkością, wjechać na czerwonym świetle, jechać pod prąd lub zaparkować w dowolnym miejscu. Oczywiście takie zachowanie jest możliwe tylko w szczególnych sytuacjach. Art. 53 ust. 2 zalicza do nich:

• uczestnictwo w akcji ratowniczej życia i zdrowia ludzkiego lub mienia
• uczestnictwo w akcji zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego
• przejazd w kolumnie pojazdów uprzywilejowanych
• wykonywaniu zadań związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa najważniejszych osób w państwie

Jednocześnie pojazd musi mieć uruchomione widoczne sygnały świetlne i słyszalne dźwiękowe, a także włączone światła drogowe lub mijania.

Jeśli te warunki nie są spełnione, pojazd nie może korzystać z przywilejów. Jak stanowi art. 96a. Kodeksu wykroczeń, kto, nie będąc do tego uprawnionym, używa w pojeździe sygnałów świetlnych w postaci niebieskich lub czerwonych świateł błyskowych albo sygnału dźwiękowego o zmiennym tonie, podlega karze aresztu do 14 dni albo grzywny.

Zgodnie z przepisami, aby kierować pojazdem uprzywilejowanym, należy mieć specjalne uprawnienia, które otrzymuje się po ukończeniu kursu na pojazdy uprzywilejowane.

Z tego obowiązku są wyłączeni m.in. żołnierze, policjanci, strażacy oraz funkcjonariusze BOR, ABW i ITD, ponieważ te jednostki robią odpowiednie kursy we własnym zakresie.

Do kursu może przystąpić osoba, która ma:

• ukończone 21 lat
• prawo jazdy odpowiedniej kategorii w zależności od tego, jakim pojazdem uprzywilejowanym będzie kierował kursant
• orzeczenie lekarskie oraz psychologiczne o braku przeciwwskazań do prowadzenia tego typu pojazdów

W trakcie szkolenia kierowcy zdobywają wiedzę i umiejętności m.in. dotyczące poruszania się pojazdami w warunkach podwyższonego stresu oraz w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia innych osób.

Sprawdź także: Problematyczne sygnały uprzywilejowania – za ciche lub zbyt głośne

Jakie są rodzaje pojazdów uprzywilejowanych?

Zgodnie z prawem drogowym pojazdem uprzywilejowanym w ruchu drogowym może być pojazd samochodowy należący do:

• jednostek ochrony przeciwpożarowej
• zespołu ratownictwa medycznego
• policji
• jednostki ratownictwa chemicznego
• Straży Graniczne
• Biura Nadzoru Wewnętrznego;
• Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
• Agencji Wywiadu
• Centralnego Biura Antykorupcyjnego
• Służby Kontrwywiadu Wojskowego
• Służby Wywiadu Wojskowego
• Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
• Służby Więziennej
• Służby Ochrony Państwa
• straży gminnych lub miejskich
• podmiotów uprawnionych do wykonywania zadań z zakresu ratownictwa górskiego, np. GOPR
• Służby Parku Narodowego
• podmiotów uprawnionych do wykonywania zadań z zakresu ratownictwa wodnego, np. WOPR
• Krajowej Administracji Skarbowej wykorzystywany przez Służbę Celno-Skarbową
• Inspekcji Transportu Drogowego
• innych jednostek, jeżeli pojazdy są używane w związku z ratowaniem życia lub zdrowia ludzkiego i mają zezwolenie ministra właściwego do spraw wewnętrznych

Jakie są obowiązki kierowcy pojazdu uprzywilejowanego?

Podstawowym obowiązkiem kierującego pojazdem uprzywilejowanym jest bezpieczne prowadzenie pojazdu. W sytuacjach, w których zdecyduje o niestosowaniu się do przepisów drogowych, znaków i sygnalizacji – musi zawsze zachować szczególną ostrożność. W przypadku kolizji pojazdu uprzywilejowanego ze zwykłym autem zawsze badane są okoliczności zdarzenie i na ich podstawie policja lub sąd stwierdza, kto jest sprawcą. Kierowcy takich aut nie są uprzywilejowani i mogą też być uznani za winnych.

Ponadto obowiązkiem kierowcy jest posiadanie aktualnych uprawnień do kierowania pojazdem uprzywilejowanym.

Podsumowanie

Karetka pogotowia albo wóz strażacki na drodze zawsze wzbudzają niepokój. Wielu kierowców odruchowo chce się zatrzymać albo zjeżdża z drogi, aby ułatwić im przejazd. Jednak nie zawsze jest to zgodne z prawem. Pojazd uprzywilejowany to taki który ma włączone niebieskie światła błyskowe i jednocześnie generuje sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie, a także ma włączone światła mijania lub drogowe. Dopiero wtedy inni użytkownicy ruchu drogowego mają obowiązek go przepuścić.

Pojazd uprzywilejowany w sytuacjach wyjątkowych np. jadąc do wypadku lub pożaru, może nie przestrzegać przepisów i znaków drogowych. Jednocześnie jego kierowca ma obowiązek zachować szczególną ostrożność, aby jego jazda nie przyczyniła się do wypadku. Dlatego takie samochody zwykle zwalniają wjeżdżając na skrzyżowanie na czerwonym świetle i podgłaśniają sygnały dźwiękowe. Warto pamiętać, że kierowcy samochodów uprzywilejowanych nie są bezkarni. Im także grozi mandat np. za spowodowanie wypadku w wyniku niezachowania ostrożności.

FAQ

Jakie służby są uprzywilejowane?

Zasadniczo uprzywilejowane są służby ratujące życie, usuwające skutki klęsk żywiołowych, gaszące pożary i dbające o bezpieczeństwo.

Ile jest ważny kurs na pojazdy uprzywilejowane?

Zezwolenie na kierowanie pojazdami uprzywilejowanymi jest ważne przez 5 lat, ale nie dłużej niż na okres wynikający z terminu ważności orzeczenia lekarskiego i psychologicznego.

Czy pojazd uprzywilejowany ma pierwszeństwo?

Pojazd uprzywilejowany ma pierwszeństwo w każdym przypadku. Tramwaj, autobus lub samochód muszą przepuścić go, o ile ma on włączone sygnały świetlne oraz dźwiękowe.