Tachograf – co to jest? Jak działa? Kto musi go mieć?

Czym jest tachograf i jak działa? Sprawdź, kto musi go mieć, jakie są rodzaje tachografów, potrzebne karty, przepisy oraz kary za brak urządzenia.

• Tachograf rejestruje czas pracy kierowców, prędkość i przebieg.
• Obowiązek dotyczy m.in. pojazdów ciężarowych i autobusów w transporcie drogowym.
• Inteligentne tachografy drugiej generacji ułatwiają odczyt danych i kontrolę przepisów.

Tachograf to urządzenie rejestrujące czynności kierowcy i parametry jazdy. Wspiera bezpieczeństwo na drogach i egzekwowanie przepisów o czasie pracy kierowców. W transporcie zawodowym bez tachografu nie ma legalnej jazdy.

Czym jest tachograf?

Tachograf to urządzenie rejestrujące w pojeździe. Zapisuje czas jazdy, przerwy, odpoczynek kierowcy, prędkość i przebieg. Rejestruje też aktywności: jazdę, inną pracę, dyżur i odpoczynek. Wspiera egzekwowanie przepisów o czasie pracy kierowców i ogranicza przemęczenie. Przedsiębiorca regularnie pobiera dane z tachografu, a kontrola drogowa sprawdza zapisy.

Przepisy UE i konwencja AETR określają zasady stosowania tachografów w ciężarówkach i autobusach. Tachografy analogowe są nadal spotykane w starszych pojazdach, ale stopniowo się je wycofuje i zastępuje przez cyfrowe, a obecnie – także przez inteligentne tachografy drugiej generacji.

Do czego służy tachograf?

Tachograf rejestruje kluczowe dane związane z pracą kierowcy i pojazdu. Zapisuje prędkość pojazdu, przebieg, czas jazdy oraz tożsamość kierowcy. Od chwili uruchomienia auta urządzenie monitoruje przejechane kilometry i okresy aktywności.

Nowoczesne tachografy cyfrowe i inteligentne tachografy drugiej generacji dodatkowo zapisują czas odpoczynku kierowcy, przerwy, dostępność drugiego kierowcy oraz przekraczanie granic państw UE. Dzięki temu tachograf wspiera kontrolę czasu pracy kierowców, zwiększa bezpieczeństwo i zapewnia zgodność z przepisami transportowymi.

Jak działa tachograf?

Tachograf działa jako rejestrator aktywności kierowcy i parametrów jazdy. Analogowy zapisuje dane na wykresówkach i wymaga codziennej obsługi – kierowca musi uzupełniać tarcze i wprowadzać wpisy ręczne. Tachograf cyfrowy gromadzi informacje elektronicznie, zapisując je w pamięci urządzenia i na karcie kierowcy. Urządzenie monitoruje czas jazdy, przerwy, odpoczynek, prędkość pojazdu i przebieg.

Dane z tachografu cyfrowego należy odczytywać co najmniej raz na 90 dni kalendarzowych, natomiast dane z karty kierowcy – co najmniej raz na 28 dni. Tachograf wymaga kalibracji oraz legalizacji, aby jego zapis był zgodny z wymogami.

Najnowocześniejsze inteligentne tachografy drugiej generacji, wprowadzone w ramach Pakietu Mobilności, oferują dodatkowe funkcje. Automatycznie rejestrują przekroczenia granic, monitorują czas pracy w czasie rzeczywistym i umożliwiają zdalne odczyty przez służby kontrolne. Dzięki temu zapewniają większą dokładność i lepszą ochronę przed manipulacją.

Tachograf analogowy a tachograf cyfrowy – różnice

Tachograf analogowy to starsze urządzenie rejestrujące dane na wykresówkach, czyli papierowych tarczach. Zapis obejmuje czas jazdy, odpoczynku i prędkość pojazdu. Kierowca musi codziennie wymieniać tarcze i uzupełniać wpisy ręcznie. Dane nie są przechowywane cyfrowo, co utrudnia archiwizację i analizę. Sprzęt ten łatwo podlega manipulacji, dlatego od 2006 roku nie montuje się go w nowych pojazdach. Nadal jednak spotyka się w starszych ciężarówkach i autobusach.

Tachograf cyfrowy zapisuje informacje elektronicznie – w pamięci urządzenia oraz na karcie kierowcy. Dane obejmują prędkość pojazdu, przebieg, czas jazdy, odpoczynek i inne aktywności. Odczyt jest szybki, możliwe jest automatyczne pobieranie danych i łatwe archiwizowanie. Cyfrowe systemy znacznie trudniej oszukać, co podniosło bezpieczeństwo w branży transportowej.

Obecnie w Europie standardem są cyfrowe tachografy, a od 2023 roku w nowych pojazdach montuje się wyłącznie inteligentne tachografy drugiej generacji. Mają one wbudowany GPS, rejestrują przekroczenia granic, umożliwiają zdalny odczyt przez służby kontrolne i oferują lepszą ochronę przed manipulacją. Zgodnie z harmonogramem wynikającym z Pakietu Mobilności, do połowy 2026 roku wszystkie starsze urządzenia zostaną zastąpione nowymi tachografami drugiej generacji.

Inteligentne tachografy drugiej generacji – nowe wymogi

Od 2025 roku zaczęły obowiązywać zasady wymiany urządzeń na inteligentne tachografy G2V2. Zmiany przebiegają etapami:

• 1 stycznia 2025 r. – obowiązek montażu tachografów G2V2 w pojazdach o DMC powyżej 3,5 tony wykonujących transport międzynarodowy
• 19 sierpnia 2025 r. – koniec okresu przejściowego, wszystkie ciężarówki w transporcie międzynarodowym muszą mieć tachografy G2V2
• 1 lipca 2026 r. – rozszerzenie obowiązku na busy od 2,5 do 3,5 tony w przewozach międzynarodowych

W praktyce oznacza to, że starsze tachografy analogowe i pierwsze wersje cyfrowych urządzeń nie bedą w użyciu. W transporcie międzynarodowym kierowcy i firmy transportowe muszą przygotować się na pełne przejście na inteligentne tachografy drugiej generacji, zgodnie z harmonogramem wprowadzonym przez Pakiet Mobilności.

Kto musi posiadać tachograf?

Obowiązek stosowania tachografu dotyczy pojazdów używanych w transporcie drogowym towarów i osób. Urządzenie musi być zamontowane w:

• pojazdach ciężarowych o DMC powyżej 3,5 tony
• autobusach przewożących ponad 9 osób w przewozach komercyjnych
• od 2026 roku także w busach o DMC od 2,5 do 3,5 tony w międzynarodowym transporcie towarowym

Z obowiązku zwolnione są m.in. pojazdy służb ratowniczych, wozy specjalne, maszyny rolnicze i leśne czy przejazdy niekomercyjne.

Jakie karty są potrzebne do tachografu?

Do obsługi tachografu cyfrowego wymaga się specjalnych kart chipowych. Każda z nich pełni inną funkcję i przypisana jest do konkretnego użytkownika:

• karta kierowcy – identyfikuje osobę prowadzącą pojazd. Zapisuje czas jazdy, przerwy i odpoczynek kierowcy. Jest obowiązkowa podczas każdej podróży zawodowej
• karta przedsiębiorstwa – służy firmom transportowym do pobierania danych z tachografu i blokowania dostępu dla innych podmiotów. Umożliwia archiwizację i analizę zapisów
• karta warsztatowa – używana w serwisach podczas kalibracji tachografu i jego legalizacji. Dzięki niej możliwe jest sprawdzenie poprawności działania urządzenia
• karta kontrolna – wydawana służbom uprawnionym do przeprowadzania kontroli drogowych. Pozwala na weryfikację zgodności z przepisami

Każda karta ma określony okres ważności i wydawana jest na wniosek w odpowiedniej instytucji. Prawidłowe stosowanie kart do tachografu to warunek legalnej pracy w transporcie drogowym i uniknięcia kar finansowych.

Jak odczytać dane z tachografu cyfrowego?

Dane z tachografu cyfrowego zapisywane są w pamięci urządzenia oraz na karcie kierowcy. Aby je odczytać, stosuje się kilka metod:

• karta przedsiębiorstwa i czytnik – firma transportowa zgrywa pliki z tachografu i z kart kierowców. Pobieranie danych musi odbywać się regularnie, co najmniej raz na 28 dni z karty i co 90 dni z pamięci urządzenia
• wydruki z tachografu – w razie kontroli lub awarii karty kierowca może wydrukować dane bezpośrednio z urządzenia. Wydruki obejmują aktywność kierowcy, prędkość oraz zdarzenia
• zdalne pobieranie danych – w przypadku nowoczesnych tachografów możliwa jest transmisja plików do systemu flotowego. Rozwiązanie to pozwala na bieżące monitorowanie czasu pracy kierowców i szybszą analizę naruszeń

Przepisy dotyczące tachografów

Zasady korzystania z tachografów wynikają z prawa Unii Europejskiej, polskich regulacji oraz konwencji AETR, która obejmuje międzynarodowy transport drogowy. Przepisy określają m.in.:

• obowiązek stosowania tachografów w pojazdach ciężarowych powyżej 3,5 tony DMC i w autobusach przewożących ponad 9 osób
• od 2026 roku – także w busach od 2,5 tony wykorzystywanych w przewozach międzynarodowych
• limity czasu jazdy, przerw i odpoczynku kierowcy
• konieczność kalibracji tachografu co dwa lata oraz jego legalizacji w autoryzowanym serwisie
• obowiązek pobierania danych i przechowywania ich przez przedsiębiorstwo
• zasady stosowania kart: kierowcy, przedsiębiorstwa, warsztatowej i kontrolnej

Ważnym elementem prawa transportowego jest Pakiet Mobilności, który wymusił wprowadzenie inteligentnych tachografów drugiej generacji (G2V2). Od 2025 r. urządzenia te są wymagane w pojazdach wykonujących transport międzynarodowy, a od 2026 r. także w busach od 2,5 do 3,5 tony. Nowe tachografy rejestrują przekraczanie granic, umożliwiają zdalny odczyt i lepiej chronią przed manipulacją. Przestrzeganie tych przepisów jest obowiązkiem zarówno kierowcy, jak i przedsiębiorcy.

Jaka kara za brak tachografu lub jego niewłaściwe użycie?

W Polsce brak wymaganego tachografu traktowany jest jako poważne naruszenie przepisów transportowych. Sankcje obejmują zarówno przedsiębiorstwo, jak i osoby odpowiedzialne za organizację przewozu:

• 10 000 zł – kara dla firmy transportowej za brak tachografu w pojeździe objętym obowiązkiem
• 2000 zł – kara dla zarządzającego transportem, który dopuścił pojazd do jazdy bez tachografu

Dodatkowo służby mogą zatrzymać dowód rejestracyjny pojazdu i wyłączyć go z ruchu do czasu usunięcia naruszenia. W przypadku transportu międzynarodowego brak inteligentnego tachografu drugiej generacji (G2V2) oznacza jeszcze wyższe kary, sięgające 12 000 zł. Za manipulacje przy tachografie kierowca naraża się nie tylko na wysoką grzywnę, ale także na utratę prawa jazdy na 3 miesiące.

Podsumowanie

Tachograf stał się nie tylko narzędziem kontroli, ale też gwarancją bezpieczeństwa na drogach i równej konkurencji w branży transportowej. Jest to obowiązkowe urządzenie, które rejestruje czas jazdy, przerwy, odpoczynek oraz prędkość pojazdu. Jego stosowanie wynika z przepisów UE, konwencji AETR i Pakietu Mobilności. Obecnie standardem są tachografy cyfrowe, a w transporcie międzynarodowym wymagane są inteligentne tachografy drugiej generacji (G2V2).

Obowiązek dotyczy przede wszystkim pojazdów ciężarowych powyżej 3,5 tony i autobusów przewożących ponad 9 osób, a od 2026 roku także busów od 2,5 tony w przewozach międzynarodowych. Do obsługi urządzenia potrzebne są specjalne karty: kierowcy, przedsiębiorstwa, warsztatowa i kontrolna. Dane muszą być regularnie pobierane, archiwizowane i udostępniane podczas kontroli.

FAQ

Do czego używa się karty kierowcy?

Karta kierowcy identyfikuje prowadzącego i zapisuje jego aktywność. Przechowuje czas jazdy, przerwy i odpoczynek. Pozwala przypisać dane z tachografu do konkretnej osoby. Ułatwia kontrolę drogową i analizę czasu pracy kierowców.

Jak sprawdzić czas pracy na tachografie?

Należy wejść w menu tachografu i wyświetlić bieżącą aktywność oraz sumy okresowe. Urządzenie pokaże czas od ostatniego postoju i dzienne limity. W razie potrzeby można wykonać wydruk lub pobrać plik do analizy. Systemy flotowe umożliwiają także podgląd naruszeń w czasie rzeczywistym.

Jaki jest maksymalny czas jazdy dla jednego kierowcy?

Prawo UE dokładnie reguluje czas pracy kierowców. W ciągu doby można prowadzić pojazd maksymalnie 9 godzin, a dwa razy w tygodniu limit można wydłużyć do 10 godzin. Po każdych 4,5 godzinach jazdy obowiązuje przerwa trwająca 45 minut, którą można podzielić na dwie części, np. 15 i 30 minut. W ujęciu tygodniowym czas jazdy nie może przekroczyć 56 godzin, a w okresie dwóch tygodni łącznie 90 godzin. Tachograf rejestruje wszystkie aktywności i sygnalizuje naruszenia.

Jak włożyć kartę do tachografu?

Kierowca rozpoczynający jazdę musi wsunąć kartę kierowcy do gniazda 1 chipem do przodu. Następnie poczekać na odczyt i wybrać kraj rozpoczęcia kursu. Przy podwójnej obsadzie drugi kierowca wkłada kartę do gniazda 2. Po zakończeniu pracy należy zakończyć wpis i wyjąć kartę.

Kiedy dozwolona jest jazda bez tachografu?

Przepisy przewidują wyjątki, w których pojazd nie musi być wyposażony w tachograf. Nie jest wymagany, gdy pojazd:

• ma DMC do 3,5 tony i nie wykonuje przewozów międzynarodowych objętych Pakietem Mobilności
• służy do przewozów niekomercyjnych, np. prywatnych przeprowadzek lub transportu rzeczy na własny użytek
• wykonuje przewozy pasażerskie do 9 osób (łącznie z kierowcą)
• pokonuje trasę nie dłuższą niż 50 km od bazy przedsiębiorstwa (np. autobusy komunikacji lokalnej)
• porusza się z prędkością konstrukcyjną nieprzekraczającą 40 km/h
• wykorzystywany jest przez służby ratunkowe, wojsko, policję, straż pożarną lub w akcjach humanitarnych
• stanowi pojazd specjalny – np. maszyna rolnicza, leśna, budowlana czy pojazd pomocy drogowej
• został wyprodukowany przed 1947 r. lub jest pojazdem zabytkowym używanym okazjonalnie
• przeznaczony jest wyłącznie do testów drogowych, naprawy czy konserwacji (jazda próbna z kartą warsztatową)