Pół wieku polskiej motoryzacji w pigułce i TOP 5 samochodów, które opuściły bramy fabryki w Tychach
50 lat produkcji samochodów „made in Poland”, czyli historia polskiej motoryzacji w Tychach. Oto pięć najpopularniejszych modeli, które w niej powstawały.
- 50 lat zakładu w Tychach: od FSM przez Fiat Auto Poland, FCA Poland po Stellantis – zmiany właścicielskie i technologiczne.
- Pięć modeli, które osiągnęły rekordową produkcję: Fiat 500/Abarth 500, Panda, 126p, Seicento oraz Cinquecento.
- Czym się zajmuje dziś fabryka w Tychach.
Tychy. W tym mieście przy ul. Turyńskiej 100 mieści się jedno z najważniejszych miejsc dla polskiej motoryzacji. To fabryka, która dziś należy do Stellantisa, ale wcześniej był to zakład Fabryki Samochodów Małolitrażowych (FSM), później Fiata Auto Poland oraz FCA Poland. To stąd na światowe szosy wyjechało ponad 11 mln samochodów. Oto jego historia oraz najpopularniejsze modele, które w niej powstawały.
Początki historii tyskiej fabryki sięgają 1975 roku, gdy w zakładach ruszyły pierwsze linie montażowe. To właśnie w Tychach składano kultowe „126p” – pierwszy symbol polskiej motoryzacji i obiekt sentymentalnej pamięci milionów Polek i Polaków.
Samochód powstawał w Tychach od karoserii, przez lakierowanie, aż po montaż końcowy, z zespołami napędowymi dostarczanymi z Bielska‑Białej. Popyt na „Malucha” szybko przewyższył oczekiwania i moce produkcyjne zwiększono do 200 000 aut rocznie.
Zmiana ustrojowa
W listopadzie 1990 roku Fabryka Samochodów Małolitrażowych (FSM) została przekształcona z przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną, należącą do Skarbu Państwa.
Fiat, mając za sobą kilkanaście lat ścisłej współpracy z FSM, zadeklarował chęć przejęcia większościowego pakietu akcji nowo powstałej spółki. Wtedy nazwa zakładu została zmieniona na Fiat Auto Poland.
W czerwcu 1991 roku z taśm fabryki zjechał pierwszy Fiat Cinquecento, który przez kolejne lata święcił sukcesy – w 1995 roku bramy zakładu opuścił jego 500‑tysięczny egzemplarz, a dwa lata później – milionowy. W 1998 roku miejsce Cinquecento zajął Fiat Seicento. Jego wdrożenie wiązało się z modernizacją zakładów. Produkcję tego auta zakończono w maju 2010 roku, a łączna liczba powstałych egzemplarzy wyniosła 1 328 973 szt.
W międzyczasie z taśm zjechał ostatni egzemplarz Fiata 126p. Miało to miejsce 22 września 2000 roku. W ten sposób zakończyła się era „Malucha”, którego w tyskim zakładzie wyprodukowano aż 2 166 349 egzemplarzy. Mniej więcej w tym samym czasie podjęto także decyzję o skoncentrowaniu całej działalności produkcyjnej Fiata w Polsce właśnie w Tychach. W efekcie do zakładu przeniesiono wytwarzanie modeli Siena i Uno (produkowanych do 2002 roku) oraz Palio Weekend (do 2004 roku).
Fabryka Tychy: nowe modele
Kolejne lata przyniosły nowe inwestycje i sukcesy. Pod koniec 2003 roku zadebiutował Fiat Panda, a trzy lata później z linii produkcyjnej zjechał Fiat 500. W tym samym roku, na mocy umowy z firmą Ford, w Tychach rozpoczęto produkcję nowego Forda Ka (produkowano go aż do maja 2016 roku). Sukces Fiata 500 otworzył drzwi do kolejnych premier – wprowadzono Abartha 500/500C, Fiata 500C oraz edycje limitowane: Abarth 695 Tributo Ferrari, Fiat 500 by Diesel czy Fiat 500 by Gucci. 10 maja 2018 roku z linii produkcyjnej zjechał dwumilionowy egzemplarz popularnej „pięćsetki”
Pod koniec 2010 roku zakład otrzymał nowe zadanie – produkcję Lancii Ypsilon. W 2015 roku, po utworzeniu globalnego koncernu Fiat Chrysler Automobiles (FCA), zakład w Tychach zmienił nazwę na FCA Poland. W tym samym roku rozpoczęto produkcję piątej generacji Ypsilona, który miał premierę 17 września. Rok później fabryka ustanowiła rekord, produkując 67 000 egzemplarzy tego modelu.
Epoka Stellantisa rozpoczęła się w 2021 roku. Tyski zakład skoncentrował się na produkcji trzech modeli segmentu B‑SUV marek Alfa Romeo, Fiat oraz Jeep. Model 600 dołączył do produkcyjnego portfolio zakładu we wrześniu 2023 roku. Alfa Romeo Junior uzupełnił gamę tyskiego trio na wiosnę 2024 roku. Z kolei Jeep Avenger zadebiutował jako pierwszy w pełni elektryczny model tej marki. Jego seryjna produkcja ruszyła w listopadzie 2022 roku.
Poniżej: pięć najbardziej popularnych modeli wyprodukowanych na przestrzeni pięciu dekad przez tyskie zakłady produkcyjne.
Fiat 500/Abarth 500 – 2 907 974 szt.
Na pierwszym miejscu znajduje się Fiat 500 wraz z modelem Abarth 500. Przez bramy przy ul. Turyńskiej wyjechało aż 2 907 974 egzemplarzy tego modelu. Nowożytny Fiat 500 ujrzał światło dzienne jako współczesna interpretacja klasycznej „pięćsetki”. W 2007 roku jego produkcję powierzono tyskim zakładom tej włoskiej marki.
Nowego Fiata 500 wytwarzano do 2012 roku wspólnie z Pandą drugiej generacji. „Pięćsetka” technicznie bazuje na Pandzie II, ale swoim nadwoziem nawiązuje do protoplasty z 1957 roku. Przez 17 lat tyski Fiat 500, oferowany także jako kabriolet, przeszedł kilka większych lub mniejszych modernizacji.
Auto było oferowane z silnikami o mocach od 69 do 105 KM. Najwięcej dawała z siebie 2‑cylindrowa jednostka 0.9 TwinAir Turbo (105 KM). Zapewniała przyspieszenie od 0 do 100 km/h w 11,0 s i prędkość maksymalną 173 km/h. Włoskie auto sprzedawano również z 1,3‑litrowym turbodieslem. Dostępne były dwa warianty o mocach 75 lub 95 KM. W 2020 roku zaprezentowano odmianę Hybrid, napędzaną 3‑cylindrowym silnikiem wolnossącym o pojemności 1.0, zaopatrzonym w układ miękkiej hybrydy.
Rok po rynkowej premierze „pięćsetki” Włosi pokazali jego sportową wersję pod marką Abarth. Również ona była wytwarzana w Tychach. Pod maską tego auta od początku pracował 1,4‑litrowy silnik z turbodoładowaniem. Najpierw wytwarzał on 135 KM, ale później pojawiły się różne wariacje na temat Abartha 500, wyróżniające się również wyższą mocą. Szczytowym osiągnięciem tego auta był sportowy model 595 Assetto Corse, wytwarzający 200 KM.
Fiat Panda – 2 168 491 szt.
Początkowo samochód nazywano Gingo, ale finalnie trafiał na taśmy produkcyjne model o nazwie Panda. Rozpoczęcie seryjnej produkcji tego auta w fabryce Fiat Auto Poland w Tychach nastąpiło w maju 2003 roku. Pandę wytwarzano w Tychach do 2012 roku. Przez 10 lat produkcji z taśmy zjechało 2 168 491 szt. Rekordowym rokiem był 2009: wyprodukowano wówczas 298 020 egzemplarzy.
Z ponad dwóch milionów wytworzonych do tej pory Fiatów Panda na rynek polski trafiło ponad 100 000 szt., natomiast ponad 90% produkcji wyeksportowano na rynki 76 państw, w tym do wszystkich krajów europejskich, a także m.in. do Japonii, RPA, Rosji, czy Meksyku.
Panda była produkowana z różnymi silnikami: trzema benzynowymi 1.1/54 KM, 1.2/69 KM/ 1.4/77 KM i dieslem 1.3 MultiJet/75 KM. W ofercie była też wersja Panda Natural Power na gaz ziemny oraz wersja LPG na gaz propan‑butan. Panda mogła być wyposażona w manualną skrzynię zmiany biegów lub automatyczną typu Dualogic.
Panda była także jedynym modelem w segmencie A, który mógł mieć napęd na cztery koła. Na przestrzeni lat nie zabrakło serii specjalnych Pandy, jak m.in. 100 HP, Alessi, Monster, czy My Life.
Fiat 126p – 2 166 349 szt.
Na wstępie należy zaznaczyć, że łącznie w Polsce „Malucha” wytworzono w liczbie 3 318 674 szt., ale w Tychach powstało 2 166 349 aut. Model produkowano przez długie 29 lat. Przez ten czas doczekał się wielu odmian, modyfikacji i ulepszeń, ale także nazw. Przylgnęła do niego łatka „Maluch”, ale oficjalnie nazwę tę przyjęto dopiero w 1997 roku.
Pod koniec lat 60. XX w. nad Wisłą rozpoczęto poszukiwania licencjodawcy samochodu klasy popularnej. Strona polska preferowała spłatę gotowymi samochodami lub częściami i na takie warunki przystał włoski Fiat, z którym rozmowy toczyły się od lipca 1970 roku.
Jak wiemy Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego „Pol‑Mot” podpisało umowę z Fiatem o współpracy technicznej i licencyjnej na model 126 dnia 29 października 1971 roku. W 1983 roku podpisano ze stroną włoską aneks do umowy licencyjnej, na mocy którego FSM we współpracy z Fiatem przeprowadziło modernizację Polskiego Fiata 126p. Zmodernizowany samochód, oznaczony symbolem FL (face lifting), pojawił się w sprzedaży w grudniu 1984 roku.
W czerwcu 1991 roku FSM rozpoczęło w tyskim zakładzie wytwarzanie samochodu Fiat Cinquecento. Mimo to126p nadal cieszyło się większym zainteresowaniem. Dlaczego? Maluch jeszcze w 1996 roku był najtańszym nowym autem dostępnym na polskim rynku, a co za tym idzie najlepiej sprzedający się modelem nad Wisłą. Sprzedano wówczas 55 tys. szt.
Produkcję Malucha zakończono 22 września 2000 roku, dwa lata po swoim następcy – Fiacie Cinquecento. Zwieńczeniem historii tego auta była limitowana seria Happy End, licząca 1000 egzemplarzy – po 500 w kolorze czerwonym i żółtym. Ostatni egzemplarz do dzisiaj stoi w muzeum Fiata w Turynie.
Seicento – 1 328 973 szt.
Pod koniec 1998 roku Fiat Seicento zastąpił na liniach montażowych zakładu w Tychach model Cinquecento. Samochód ten doskonale przyjął się na rynku europejskim, w sumie do 2010 roku wyprodukowano 1 328 973 szt. Rekordowym okresem był rok 1999, w którym produkcja wyniosła ponad 253 000 szt.
Seicento to bezpośredni następca Cinquecento. Do wyboru były dwa czterocylindrowe silniki benzynowe. Mocniejsza jednostka o pojemności 1.1 i mocy 55 KM, z wielopunktowym wtryskiem rozpędza się do 100 km/h w 14,5 s. Ten sam silnik do 2004 roku miał jednopunktowy wtrysk i 54 KM. Mniejsza jednostka w tym modelu ma pojemność 0,9 l i moc 39 KM.
Silnik 1.1 występował także pod maską ulubionej wersji pasjonatów sportowej jazdy – Seicento Sporting. Tę odmianę cechowała zmodyfikowana skrzynia biegów z krótszymi przełożeniami, także szersze opony na felgach aluminiowych, zmodyfikowane zawieszenie oraz elektryczne wspomaganie kierownicy. W ofercie była też wersja Abarth z nakładkami karoserii i innymi obręczami. Na bazie Sportinga stworzono serię limitowaną Schumacher, sygnowaną przez kierowcę Formuły 1.
Seicento powstawało także w wersji elektrycznej Elettra o mocy 40 KM, ale jej polskie pochodzenie jest niepełne. Baza w postaci nadwozia bez silnika i akumulatorów była produkowana w Tychach. Następnie wysyłano je do fabryki we włoskim Arese, gdzie montowano część elektryczną i baterie. Powstało 294 sztuk.
Fiat Cinquecento – 1 164 525 szt.
Model zaprezentowano w grudniu 1991 roku w hotelu Victoria w Warszawie, a produkcję uruchomiono w czerwcu 1991 roku w Tychach. Cinquecento montowano do 1998 roku i wyprodukowano w liczbie 1 164 525 egzemplarzy.
Pod maskę Fiata Cinquecento trafiały trzy silniki benzynowe. Gamę otwierał motor R2 o pojemności 704 cm3 i mocy 30‑31 KM (gaźniki Weber, Aisan lub FOS). Lepszy był R4 o pojemności 899/903 cm3 i mocy 39-41 KM (gaźnik lub wtrysk wielopunktowy). Najmocniejszy był R4 o pojemności 1108 cm3, rozwijający 54 KM, który występował w wersjach Sporting oraz Abarth. Cinquecento Sporting pojawiło się w 1994 roku. Model cechowało nieco zmienione zawieszenie, żywe kolory, krótko zestopniowana skrzynia biegów, czy czerwone pasy bezpieczeństwa.
Warto pamiętać, że wersję z silnikiem R2 oferowano głównie w Polsce (mały odsetek trafiał też do Włoch), podobnie jak 903 cm3 z gaźnikiem. W grudniu 1997 roku nowy model pojawił się na tyskiej taśmie produkcyjnej – był to opisany powyżej Fiat Seicento.